Οι δυσλειτουργίες που προκαλούν στειρότητα στον άνδρα μπορεί να είναι :

Ενδοκρινολογικές ανωμαλίες : Αφορούν κυρίως τον υποθάλαμο- υποφυσεορχικό άξονα και μπορούν να αποδοθούν ακόμα και σε παθήσεις του θυρεοειδή αδένα και των επινεφριδίων.

Ανωμαλίες στην λειτουργία των όρχεων : Αυτές μπορούν να διακριθούν σε πρωτοπαθείς, πότε το αίτιο εντοπίζεται στον ίδιο τον όρχη και δευτεροπαθείς όταν το αίτιο επηρεάζει έμμεσα την ορχική λειτουργία. Τέτοια άμεσα και έμμεσα αίτια είναι η κρυψορχία, η κιρσοκήλη, οι φλεγμονές ( οξείες ορχίτιδες ) , η συστροφή ή τραύμα των όρχεων, οι χρόνιες παθήσεις τύπου διαβήτη και δυσλειτουργίας των επινεφριδίων, γονιδιακές και χρωματοσωμικές ανωμαλίες όπως είναι το σύνδρομο Klinefelter, ορισμένα φάρμακα και ακτινοβολίες και ιδιοπαθή αίτια που είναι συνήθως και πιο «σκοτεινά».

Ανωμαλίες της λειτουργίας των παραγεννητικών αδένων : Το σπέρμα σε ποσοστό 95% αποτελείται από το σπερματικό πλάσμα το οποίο παράγεται από τις σπερματοδόχους κύστεις ( κατά 60% ), τον προστάτη αδένα ( κατά 30% ) και τις επιδιδυμίδες ( κατά 10% ). Οι οξείες φλεγμονές αλλά και μικροβιακοί παράγοντες σε αυτά τα σημεία αποδεδειγμένα επηρεάζουν την γονιμότητα του άνδρα.

Αποφράξεις της εκφορητικής γεννητικής οδού : Διακρίνονται σε συγγενείς ή επίκτητης αιτιολογίας .

Διαταραχές της εκσπερμάτισης : Σε αυτές υπάγονται προβλήματα στύσεως, η πρόωρη εκσπερμάτιση, η αδυναμία εκσπερμάτισης, η παλίνδρομη εκσπερμάτιση και σπανιότερα διάφορες μορφές έντονου επισπαδία.

Ανοσολογικά αίτια : Στο σπέρμα ορισμένων ανδρών υπάρχουν αντισώματα εναντίον αντιγόνων των σπερματοζωαρίων τα οποία προκαλούν συγκόλληση ή ακινητοποίηση αυτών και έτσι δυσχεραίνεται η είσοδός τους στην τραχηλική βλέννα.

Η θεραπευτική προσέγγιση της ανδρικής στειρότητας έχει να κάνει με το είδος του προβλήματος που αντιμετωπίζει ο άνδρας . ΄Ετσι, οι άνδρες που πάσχουν από στειρότητα μπορούν να διαχωριστούν από θεραπευτική άποψη σε 3 κατηγορίες :

Σε όσους το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπισθεί φαρμακευτικά ( φλεγμονές, ενδοκρινολογικά προβλήματα…)

Σε όσους το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπισθέι χειρουργικά ( απόφραξη εκφορητικών γεννητικών οδών, κρυψορχία…)

Σε αυτούς που πρέπει οπωσδήποτε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με την σύντροφό τους, επιλέγοντας την εξωσωματική γονιμοποίηση.

Η γυναικεία υπογονιμότητα στις μέρες οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στο σχετικά προχωρημένο της ηλικίας των γυναικών όταν προσπαθούν να αποκτήσουν το πρώτο τους παιδί. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, οι σπουδές και η καριέρα οδηγούν όλο και περισσότερες γυναίκες σήμερα στο να αναζητούν το γάμο και τη μητρότητα μετά τα 35 τους χρόνια με αποτέλεσμα την αντιμετώπιση προβλημάτων υπογονιμότητας. Τα αίτια που μπορεί να εμποδίζουν μία γυναίκα να καταστεί με φυσικό τρόπο έγκυος είναι :

Προβλήματα ωορρηξίας στο 30% των περιπτώσεων

Απόφραξη των σαλπίγγων στο 30-40% των περιπτώσεων γυναικείας υπογονιμότητας

Προβλήματα στο ενδομήτριο σε ποσοστό 20%.

Άλλα αίτια της γυναικείας υπογονιμότητας είναι η δυσχέρεια στη σύλληψη που προκαλείται από το μεγάλο σωματικό βάρος της γυναίκας , συνήθως άνω των 80 κιλών, το εξαιρετικά χαμηλό σωματικό βάρος , κάτω των 50 κιλών, η υπερβολική εξάσκηση ειδικά σε αθλήτριες και χορεύτριες κλασικού μπαλέτου, οι ασθένειες του θυρεοειδή αδένα, το υπερβολικό κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή και ναρκωτικών ουσιών αλλά και το μεγάλο άγχος για την απόκτηση παιδιού.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις γυναικείας στειρότητας είναι η λαπαροσκοπική διάνοιξη σαλπίγγων, ρύθμιση της ωορρηξίας με ορμονικά σκευάσματα, χειρουργική αφαίρεση ινομυωμάτων ή κύστεων, θεραπεία φλεγμονών με φάρμακα και επεμβατικές μεθόδους. ΄Οταν παρόλα τα παραπάνω η γυναίκα δεν καταστεί ικανή να τεκνοποιήσει με φυσικό τρόπο, τότε καταφεύγουμε στην εξωσωματική γονιμοποίηση.

Οι μέθοδοι της εξωσωματικής γονομοποίησης είναι οι εξής :

Η εξωσωματική γονιμοποίηση ή IVF ( In Vitro Fertilisation ). Αναπτύχθηκε μόλις την τελευταία 15ετία και ήδη έχουν γεννηθεί σε όλο τον κόσμο περισσότερα από 100.000 παιδιά ως αποτέλεσμα της μεθόδου αυτής. Αρχικά η εξωσωματική γονιμοποίηση εφαρμόστηκε για την θεραπεία ανεγχείρητου σαλπιγγικού παράγοντα, αργότερα όμως αποδείχτηκε ότι προσφέρει λύσεις και σε προβλήματα που εντοπίζονται στον ανδρικό παράγοντα αλλά και σε άλλες αιτίες υπογονιμότητας. Το σύνολο των μεθόδων που εφαρμόζονται με σκοπό την επίτευξη εγκυμοσύνης στα υπογόνιμα ζευγάρια περιλαμβάνεται στον όρο «υποβοηθούμενη αναπαραγωγή». Δύο από τις κυριότερες μεθόδους που εφαρμόζονται είναι η σπερματέγχυση και η εξωσωματική γονιμοποίηση.

Υπάρχουν δύο μέθοδοι σπερματέγχυσης , η ομόλογη , η οποία γίνεται με το σπέρμα του συζύγου και η ετερόλογη , η οποία γίνεται με σπέρμα δότη. Προϋποθέσεις επιτυχία της σπερματέγχυσης είναι η καλή διαβατότητα της μίας τουλάχιστον των σαλπίγγων της γυναίκας.

Οι σημαντικότερες ενδείξεις για την ομόλογη ενδομητρική σπερματέγχυση είναι :

• Ολιγοασθενοσπερμία
• Άνδρες με ανικανότητα ή πρόωρη εκσπερμάτιση
• Άνδρες με παλίνδρομη εκσπερμάτιση
• Γυναίκες με παθολογία στον τράχηλο
• Άνδρες με αντισώματα στο σπερματικό πλάσμα
• Ζευγάρια με ανεξήγητη στειρότητα.

Είναι απαραίτητη η κατάλληλη προετοιμασία του σπέρματος πριν από την σπερματέγχυση . Η τοποθέτηση νωπού σπέρματος μέσα στην ενδομητρική κοιλότητα μπορεί να προκαλέσει σύσπαση του ενδομητρίου, ακόμη και μετάδοση φλεγμονών από πιθανά μικρόβια που υπάρχουν στο σπέρμα. Για την προετοιμασία του σπέρματος χρησιμοποιούνται διάφορα καλλιεργητικά υλικά που σκοπό έχουν τον καθαρισμό του από μικρόβια και την επιλογή των πιο ευκίνητων σπερματοζωαρίων τα οποία τελικά χρησιμοποιούνται για την σπερματέγχυση.

Το σπέρμα τοποθετείται με την βοήθεια ειδικών εύκαμπτων καθετήρων μέσα στη μήτρα. Τα ποσοστά επίτευξης κύησης με ομόλογη σπερματέγχυση σε φυσιολογικούς κύκλους κυμαίνεται από 10-17%.

Στην ετερόλογη σπερματέγχυση χρησιμοποιείται σπέρμα δοτών σε περιπτώσεις ανδρών με :

• Αζωοσπερμία
• Σοβαρό βαθμό ολιγοασθενοσπερμίας
• Γενετικές αιτίες
• Σεξουαλική ανικανότητα
• Παραπληγία

Η επιλογή των δοτών βεβαίως προϋποθέτει να είναι υγιείς.

Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μία μέθοδος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κατά την οποία το ωάριο της γυναίκας γονιμοποιείται με το σπερματοζωάριο του άνδρα στο εργαστήριο και όχι στις σάλπιγγες όπου είναι και ο φυσιολογικός χώρος γονιμοποίησης. Η μέθοδος εφαρμόστηκε κατ αρχήν σε γυναίκες που είχαν αποκλειστικά προβλήματα σαλπίγγων. Αργότερα η εφαρμογή της επεκτάθηκε και σε περιπτώσεις ανεξήγητης ανδρικής στειρότητας, ενδομητρίωσης κ.ά.΄Ολα τα προγράμματα εξωσωματικής γονιμοποίησης χρησιμοποιούν σήμερα μεθόδους διέγερσης των ωθοθηκών για την λήψη πολλών ωαρίων με στόχο να γίνει εμφύτευση πολλών γονιμοποιημένων ωαρίων διότι είναι γενικά παραδεκτό ότι το ποσοστό εγκυμοσύνης αυξάνει ανάλογα με τον αριθμό των γονιμοποιημένων ωαρίων που εμφυτεύονται στη μήτρα. Για την διέγερση των ωοθηκών εφαρμόζονται σήμερα στα περισσότερα προγράμματα εξωσωματικής γονιμοποίησης η χορήγηση γοναδοτροπινών με διάφορες παραλλαγές όσον αφορά τον τρόπο χορήγησης και την δοσολογία.

Αρχικά η λήψη των ωαρίων γινόταν με λαπαροσκόπηση. Η μέθοδος παρουσιάζει όμως αρκετά μειονεκτήματα όπως π.χ. η χορήγηση αναισθησίας. Σήμερα η λαπαροσκόπηση για την λήψη ωαρίων έχει αντικατασταθεί από την διακολπική μέθοδο αναρρόφησης των ωαρίων. Δηλαδή αφού γίνει η διέγερση των ωοθηκών και εντοπιστεί η κατάλληλη ημέρα που θα ληφθούν τα ωάρια, τοποθετείται ειδική λεπτή κεφαλή υπερήχων μέσα στον κόλπο και απεικονίζονται πολύ καθαρά τα ωοθηλάκια και από τις δύο ωοθήκες. Στην κεφαλή αυτή είναι συνδεδεμένη βελόνα την οποία καθοδηγούμε με το χέρι, διαπερνάμε το κολπικό τοίχωμα και τρυπάμε τα ωοθηλάκια αναρροφώντας το υγρό. Η επέμβαση αυτή είναι μικρής διάρκειας και η γυναίκα μπορεί να αναχωρήσει σχεδόν αμέσως μετά το τέλος της διαδικασίας. Το σπέρμα του συζύγου συλλέγεται το αργότερο δύο ώρες περίπου πριν από την τοποθέτηση του μέ το ωάριο για γονιμοποίηση. Σε περίπτωση γονιμοποίησης και κανονικής διαίρεσης ακολουθεί εμφύτευση μέσα στη μήτρα 3-5 γονιμοποιημένων ωαρίων 48-72 ώρες από την στιγμή που τοποθετήθηκαν μαζί οι γαμέτες.

Ενδείξεις για την χρήση ωαρίων από άλλες γυναίκες αποτελούν περιπτώσεις έλλειψης περιόδου είτε πρωτοπαθούς όπως η γοναδική δυσγενεσία ή το σύνδρομο ανθισταμένων ωοθηκών ή δευτεροπαθούς αμηνόρροιας όπως σε πρώιμη εμμηνόπαυση ή σε χειρουργική αφαίρεση ωοθηκών. Σε γυναίκες με φυσιολογική έμμηνο ρύση είναι δυνατόν να είναι αναγκαία η χρήση ωαρίων από δότες σε περιπτώσεις όπως είναι οι επανειλημμένες αποτυχίες γονιμοποίησης ωαρίων, γενετικές ανωμαλίες , επανεμφανιζόμενες κύστες ωοθηκών κ. ά. Η μέθοδος αυτή είναι ανάλογη με εκείνη που χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις συζύγων με προβλήματα σπέρματος όπου γίνεται χρήση σπέρματος από δότη. Η δυσχέρεια στη λήψη των ωαρίων και η δυσκολία στον απόλυτο συγχρονισμό της πρόκλησης ωοθηλακιορρηξίας στη γυναίκα που θα δώσει τα ωάριά της, με την ωρίμανση του ενδομητρίου της γυναίκας στην οποία θα γίνει η εμφύτευση, καθιστούν τη μέθοδο τεχνικώς πολύ πιο δύσκολη από την σπερματέγχυση.

Η μέθοδος χρησιμοποιείται για την φύλαξη γονιμοποιημένων ωαρίων στα προγράμματα εξωσωματικής γονιμοποίησης. Σήμερα έχουν προκύψει μερικά ηθικά και νομικά προβλήματα όπως τί γίνεται με τα έμβρυα όταν πεθάνουν οι γονείς ή σε ποιόν ανήκουν τα έμβρυα εάν οι γονείς χωρίσουν. Μία λύση σε αυτά τα προβλήματα θα ήταν η εφαρμογή της κατάψυξης ωαρίων . ΄Εως σήμερα πάντως δεν υπάρχει δοκιμασμένη και ασφαλής μέθοδος για την κατάψυξη και συντήρηση ανθρώπινων ωαρίων.

Τέλος, θα ήθελα να σας αναφέρω ότι υπάρχει και η γονομοποίηση ωαρίων με μικροχειρισμούς. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχουν χρησιμοποιηθεί πολλές επεμβατικές τεχνικές για την επιτυχία γονιμοποίησης σε περιπτώσεις σοβαρού βαθμού ολιγοασθενοσπερμίας . Μεταξύ αυτών η πιο γνωστή πετυχημένη μέθοδος είναι η ICSI , δηλαδή η τοποθέτηση του σπερματοζωαρίου στο κυτταρόπλασμα του ωαρίου.